Nibud: welke factoren spelen een rol bij betaalrisico’s?

In Nederland leven bijna 1 miljoen mensen onder de zogenaamde armoedegrens. Bij de helft van hen sprake is van langdurige armoede, dat wil zeggen langer dan 3 jaar. De armoedegrens is gebaseerd op het minimaal benodigde huishoudbudget om alle noodzakelijke uitgaven te doen. We spreken van betaalrisico’s als een huishouden daarvoor onvoldoende budget heeft. Dat leidt niet altijd tot betalingsproblemen omdat mensen vaak overlevingstechnieken gaan toepassen. Denk daarbij aan het niet langer geld reserveren voor vervanging van huishoudelijke apparaten, bezuinigen, rekeningen laten liggen of afhankelijk worden van giften van familie of anderen.

Maar het is niet iedereen gegeven goed om te gaan met geld. Financiële redzaamheid vraagt competenties, waaronder het inschakelen van hulp als men het zelf niet redt. Niet alle huishoudens hebben al deze competenties. Zo heeft bijna 1 op de 5 mensen gebrekkige financiële taal- en rekenvaardigheden, waarvan de helft mensen met een migratieachtergrond. Veel mensen maken niet of beperkt gebruik van bestaande toeslagen en gemeentelijke regelingen, deels omdat die ingewikkeld zijn. Daarnaast hebben huishoudens soms persoonlijk onvermijdbare uitgaven, bijvoorbeeld extra kosten wegens chronische ziekte of een handicap. Of hogere kosten voor woon-werkverkeer en kinderopvang door flexibele arbeidscontracten.

Het Nibud keek ook welke factoren de grootste impact hebben op het wel of niet ontstaan van betaalrisico’s. Het inkomen speelt logischerwijs de grootste rol. Meer inkomen is de meest effectieve manier om een huishouden te helpen betalingsrisico’s te voorkomen of tegen te gaan. Zo heeft de inkomensontwikkeling een 7 keer grotere impact op betaalrisico’s dan ontwikkeling van de huur. Ook de grootte van het huishouden heeft een behoorlijke impact.

Mensen met betaalrisico’s en schulden passen in fasen hun gedrag aan, blijkt uit het Nibud-onderzoek. Dat loopt van het op zoek gaan naar lagere prijzen en minder consumeren naar genoegen nemen met mindere kwaliteit en uiteindelijk stoppen met bepaalde uitgaven, zoals voor vakantie. Door de stress van schulden kan echter ook irrationeel gedrag ontstaan, waardoor de financiële problemen juist ernstiger worden.

Het Nibud laat zien dat er vaak meer factoren spelen bij huishoudens met potentiële financiële problemen dan alleen een tekort aan huishoudbudget. Gebrek aan onderwijs, zorg, een stabiele werksituatie en gedrag spelen een belangrijke rol spelen. Het is dus belangrijk bij het oplossen van betaalrisico’s bij huishoudens naar al deze aspecten te kijken. Dat vraagt maatwerk, een lange adem en de inzet van de juiste partijen met de juiste kennis.